Sardes / Sart Harabeleri

Ömrümün 5 yılını geçirdiğim Manisa'nın dünya tarihinde çok önemli bir yere sahip olan antik bölgesi Sart okul zamanında sadece birkaç gere gidip gezdiğim turistik bir yerdi benim için ancak mezun olup hayata atılınca ve arkeoloji merakım gelişince bende daha derin bir merak uyandırmaya başladı. Tekrar gidip bir ziyeret etmek şart olmuştu...

SARDES

tabelamız bu sefer kahverengi değil :)

 

 

Bir tarafta, dünyanın ilk ve büyük olarak inşa edilmiş Artemis Tapınağı, diğer tarafta görkemi ile insanı büyüleyen Gymnasium’u. Dünyanın üçüncü, Anadolu ve Avrupa’nın ilk antik Sinagog’u ile Lidya Krallığına başkentlik yapmış Sardes ören yeri...

Krallarının adı Karun, işte bir adamı karun kadar zengin yapan o topraklar... Bazı kentler vardır ki, antik tarih onları özellikle vurguluyor. Bir harabe, bir antik yapı kalıntısı gibi görünse de, aslında o kent bugün varolmuş olsaydı muhtemelen dünyanın en önemli ticaret, kültür, sanat ve ekonomi başkenti olan New York'tan daha önemli ve çok daha büyük olacaktı. Şu an antik dünyanın New York'undayız.

Lidya krallığının hemen yanından geçen Pactolus çayının altınları ile zenginleşti bu kent. Suyun içinden altınları çıkartmak için koyun postunu ters çevirip suyun içine daldırdıkları zaman altın parçacıkları yünün içerisine toplanıyordu ve çaydan bir anlamda zenginlik akıyordu. Bu sayede çok çok zengin oldular. Parayı keşfeden, sikkeleri yaratan, takas yerine para kullanma alışkanlığı başlatan bir krallık burası.

Böylesine zengin ve uygarlık seviyesi yüksek bir krallığı ele geçirmek bütün diğer krallıkların hayaliydi. M.Ö. 574 yılında Persler bu hayali gerçekleştirdiler ve Sart'ı ele geçirdiler. Yağmaladılar, büyük hazineyi çaldılar... Sart kenti , Pers istilasından sonra bir daha toparlanamadı çünkü birçok ordunun saldırısına maruz kalmaya devam etti.

 

Gymnasium

Bu görkemli yapıyı birçok gezgin Efes’teki kütüphane binasına benzeterek kütüphane diye kaydederler. Aslında burası üç bölümden oluşan dinlence ve eğlence bileşkesidir; birinci bölüm üstü örtülü olarak yapılan bölüm hamam, içinde termal su dolu havuz ile yan duvarları içine serpiştirilmiş masaj odaları sayesinde asillerin tam bir sefa alanıdır. İkinci bölüm; hamam kısmına açılan, törenlerin yapıldığı mermer avlu adıyla da tanınan, aslında günümüzde soğukluk denilen dinlence locaları ile çevrili, iki katlı Gymnasium’dur. Üçüncü bölüm ise; doğudaki 8000 m2’lik bir alanı kapsayan Palastra (antrenman alanı) ile kuzey ve güney duvarına bitişik, birbirlerine simetrik iki holden oluşmaktadır.

Gymnasium

 Birinci kat üzerindeki yazıtta, dönemin imparatoru Septimus Severus’un “buyapıyı, oğulları Caracalla ve Geta ile karısı Julia Donna’ya adadığı” yazmaktadır. Burasının İS 211 yılında yapıldığını anılan yazıtla ilişkilendirebiliriz.

Sardes Seferad Sinagogu

Yahudilerin ticaretteki başarısını bilmeyen yoktur. Acaba bunun sebebi, parayı keşfeden Lidya krallığında dünyanın en eski Sinagoglarından birinin bulunması olabilir mi?
Sart'tan Ephesus'a kadar yaşayan yahudilerin; sürüldükleri Babil ve göç ettikleri Mısır dışında toplu olarak yerleştikleri ilk yerdir Sart.

Sinagogun yapım yılı İS 160 yıllarına dayalıdır ve Yahudi halklarının Anadolu’da ilk yerleşim yeridir. Büyük İskender’den sonra Babil’den getirilen 10.000 kişilik Yahudi aileleri buraya yerleştirilmiştir. 617 de Safavi’lerin Sardes ve sinagogu yakıp yıkmasından sonra o yıllarda“Sfarda” olarak da tanınan Sardes’i terk edip Avrupa, özellikle de İspanya’ya yerleşmişlerdir.

 

 

Roma Yolu

Kral yolu adı ile de anılır, Pers istilası sonrasında  Pers İmparatorluğu kralı I. Darius zamanında M.Ö. 5. yüzyılda onarılmış ve yeniden düzenlenmiş bir antik anayoldur. Bu yol büyük imparatorluk boyunca Efes'den Persepolis'e kadar hızlı ulaşımı kolaylaştırmak için yapmıştır. Daha sonraları üzeri mermer kaplanarak Roma'ya kadar uzatılmıştır. "Her yol Roma'ya çıkar" deyimi de buradan gelmektedir.

Kral Yolu

 

Roma yolunun kenarında ufak ufak dükkanlar sıralanmış, üzerlerindeki tabelalara göre bu dükkanların bazıalrı; lokanta, hediyelik eşya dükkanı, silah dükkanı v.s. olarak devam ediyor.

 

 

 

 

 Tuvalet Kompleksi

Lidyalılar döneminden kalma bu tuvalet Bizans döneminde daha da büyütülerek şu anki halini almıştır. Hala kullanılabilir durumda. Herkes bir arada yanyana diziliyor ve tuvalet işlerini görürlerken aynı anda sohbet ediyorlar. Önlerinde de su akan bir kanal bulunuyor, bu da temizliklerini yapmalarına yardımcı oluyor.

 

 

 

Artemis Tapınağı

Sart kentinde Batı Anadolu'nun Hristiyanlığın 7 kutsal tapınağından biri olan Artemis Tapınağı yer almaktadır. Sardes’ de çok iyi korunmuş olarak kalan yapılardandır. Tmolos Dağı’ nın sırtları ile eski Lydia merkezinin akropolü arasında yer alan bu güzel tapınak antik çağa ait en göz alıcı kalıntıları oluşturmaktadır.